ΕΞΑΣΘΕΝΕΣ ΧΡΩΜΙΟ ΣΕ ΥΠΟΓΕΙΑ ΥΔΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΕΞΑΣΘΕΝΕΣ ΧΡΩΜΙΟ ΠΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΘΗΚΕ

ΣΕ ΥΠΟΓΕΙΑ ΥΔΑΤΑ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΤΩΝ ΜΕΣΟΓΕΙΩΝ






Για ακόμα μια φορά αποδεικνύεται πόσο επικίνδυνη μπορεί να γίνει η αδιαφορία (αρμοδίων και μη) για το περιβάλλον και η άγνοια (αρμοδίων και μη) των συνεπειών της. Η νέα ασεβής πράξη κατά του περιβάλλοντος, δυστυχώς και πάλι, αφορά άμεσα στους κατοίκους των Μεσογείων, αυτής της ευλογημένης γωνιάς της Αττικής και έχει «χημική μορφή» που ονομάζεται εξασθενές χρώμιο ή Cr(VI). Η ανίχνευση του πολύ τοξικού και καρκινογόνου εξασθενούς χρωμίου σε υψηλές συγκεντρώσεις σε νερά του βαθύτερου υδροφόρου ορίζοντα της περιοχής μας δεν προκάλεσε μόνο έκπληξη στους ειδικούς επιστήμονες αλλά και ένα βαθύτερο προβληματισμό για το μέλλον του τόπου μας. Άλλος ένας επιβαρυντικός παράγοντας, για το περιβάλλον και την υγεία μας, προσετέθη στους ήδη υπάρχοντες (λατομεία, ανεξέλεκτοι χώροι απόθεσης απορριμμάτων, αεροδρόμιο, ιππόδρομος, βιομηχανικές ζώνες) ως αποτέλεσμα της παντελούς έλλειψης υποδομών και ορθολογικού σχεδιασμού ανάπτυξης της ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων. Με την υπόθεση αυτή αναδεικνύεται και κάτι άλλο, ότι οι μηχανισμοί εκείνοι που είναι υπεύθυνοι για την προστασία της δημόσιας υγείας και του περιβάλλοντος, σε όποια βαθμίδα της δημόσιας διοίκησης και άν ανήκουν, δεν θέλουν ή δεν μπορούν να λειτουργήσουν. Και είναι τόσο απλό. Δεν έχουν παρά να επιβλέπουν αν τηρούνται οι νόμοι και τα συμφωνηθέντα (στην προκειμένη περίπτωση οι προδιαγραφές), ως οφείλουν.

Τι είναι όμως το χρώμιο και που το συναντάμε, πως περνά στο περιβάλλον και τον οργανισμό, γιατί είναι τόσο επικίνδυνο; Τι συνέβη στην περιοχή μας; Αυτά είναι ορισμένα ερωτήματα στα οποία το άρθρο αυτό θα προσπαθήσει να δώσει απαντήσεις επιστημονικά τεκμηριωμένες αλλά συγχρόνως κατανοητές από το μη ειδικό αναγνώστη.



Τι είναι το χρώμιο και που χρησιμοποιείται;

Το χρώμιο, Cr, είναι ένα μεταλλικό στοιχείο που το συναντάμε με πολλές διαφορετικές μορφές. Ανακαλύφθηκε το 1797 από το γάλλοLouis-Nicolas Vauquelin και το όνομά του προέρχεται από την ελληνική λέξη «χρώμα», επειδή όλες του οι τότε γνωστές ενώσεις είχαν έντονο χρώμα Οι σπουδαιότερες από τις μορφές του είναι: το στοιχειακό χρώμιο ή Cr(0), το τρισθενές χρώμιο, Cr(III) και το εξασθενές χρώμιο, Cr(VI).

Το στοιχειακό χρώμιο, Cr(0), είναι ένα ασημόχρωμο μέταλλο, που λειώνει δύσκολα (1.857oC), άοσμο, μη πτητικό, που δε συναντάται ποτέ στη φύση. Το τρισθενές χρώμιο, είναι η πλέον σταθερή μορφή του χρωμίου και συναντάται στη φύση ως ορυκτό (σιδηροχρωμίτης,FeO.Cr2O3). Το τρισθενές χρώμιο είναι ένα απαραίτητο ιχνοστοιχείο στη δίαιτα του ανθρώπου για την ενεργοποίηση της ινσουλίνης. Το εξασθενές χρώμιο, Cr(VI) είναι η δεύτερη πιο σταθερή μορφή του χρωμίου και στη φύση συναντάται στο σπάνιο ορυκτό κροκοϊτης (PbCrΟ4). Γενικότερα όμως όπου συναντάται είναι αποτέλεσμα ανθρωπογενούς δραστηριότητας. Σε αντίθεση με τις ενώσεις του τρισθενούς χρωμίου, οι ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου είναι πολύ πιο διαλυτες στο νερό.

Το χρώμιο και οι ενώσεις του βρίσκουν ευρεία εφαρμογή στη μεταλλουργία, στην παραγωγή πυρίμαχων υλικών και στη χημική βιομηχανία.

Στη μεταλλουργία χρησιμοποιείται μεταλλικό χρώμιο κυρίως στην παρασκευή του ανοξείδωτου χάλυβα και διαφόρων κραμάτων (κράματα σιδήρου, αργιλλίου κ.α.).

Η βιομηχανία παρασκευής πυρίμαχων υλικών χρησιμοποιεί μεταλλικό χρώμιο όπως και ενώσεις του τρισθενούς χρωμίου στην κατασκευή πυρίμαχων υλικών για βιομηχανικούς κλιβάνους υψηλών θερμοκρασιών.

Ενώσεις του χρωμίου συναντώνται σε ένα μεγάλο πλέγμα χημικών βιομηχανιών, οι πιο χαρακτηριστικές από τις οποίες αναφέρονται παρακάτω:

Στη βιομηχανία χρωμάτων και χρωστικών χρησιμοποιούνται ενώσεις του τρισθενούς και εξασθενούς χρωμίου. Στη βιομηχανία επιμεταλλώσεων (επιχρωμιώσεις) χρησιμοποιούνται ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου. Στη βυρσοδεψία χρησιμοποιούνται ενώσεις του τρισθενούς χρωμίου. Στην παρασκευή βερνικιών για τη συντήρηση του ξύλου χρησιμοποιούνται ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου. Στην κατασκευή υλικών ηλεκτροσυγκόλησης χρησιμοποιούνται επίσης ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου. Μικρότερες ποσότητες χρωμίου και ενώσεών του χρησιμοποιούνται στην παρασκευή αντισκωριακών των μεταλλικών επιφανειών, στην κλωστουφαντουργία, ως λιπαντικό, στο μελάνι των φωτοτυπικών μηχανημάτων, στις μαγνητοταινίες, στους καταλύτες, σε φαρμακευτικά προίόντα κ.α.



Με ποιους τρόπους ρυπαίνεται το περιβάλλον με χρώμιο;

Λόγω όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων, το χρώμιο συναντάται στον αέρα, στα νερά και στο έδαφος κυρίως με τη μορφή ενώσεων του τρισθενούς και εξασθενούς χρωμίου και λιγότερο ως μεταλλικό χρώμιο. Επειδή η φυσικά απαντώμενη μορφή χρωμίου είναι το τρισθενές χρώμιο, όταν συναντώνται οι άλλες δύο μορφές θεωρείται αποκλειστικά ως το αποτέλεσμα ανθρωπογενούς δραστηριότητας και βιομηχανικής ρύπανσης. Και συγκεκριμένα:

Η αυξηση των επιπέδων του τρισθενούς χρωμίου στον αέρα είναι αποτέλεσμα κυρίως της καύσης γαιανθράκων και ορυκτελαίων καθώς και της διαδικασίας παραγωγής χάλυβα. Οι ηλεκτροσυγκολήσεις και η χρήση χημικών ενώσεων του εξασθενούς χρωμίου αυξάνουν τα επίπεδα του εξασθενούς χρωμίου στον αέρα.

Διαφυγόντα υγρά απόβλητα βιομηχανιών επιμεταλλώσεων (electroplating) αυξάνουν τα επίπεδα εξασθενούς χρωμίου στα νερά (υπόγεια ή/και επιφανειακά). Βυρσοδεψία και κλωστουφαντουργία καθώς και βιομηχανίες χρωστικών και χρωμάτων είναι δυνατόν να ρυπάνουν τα νερά τόσο με τρισθενές όσο και με εξασθενές χρώμιο.

Τα επίπεδα χρωμίου στο έδαφος αυξάνουν κυρίως από την εναπόθεση εμπορικών προϊόντων που περιέχουν χρώμιο, υγρών αποβλήτων απο βιομηχανίες που χρησιμοποιούν χρώμιο και ενώσεις του χρωμίου καθώς και από την εναπόθεση της τέφρας από την καύση των γαιανθράκων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.



Με ποιούς τρόπους εισάγεται το χρώμιο στον ανθρώπινο οργανισμό;

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να εκτεθεί ένας άνθρωπος σε χρώμιο, ώστε να εισαχθεί στον οργανισμό του. Μέσω των τροφών, από την αναπνοή μολυσμένου σε χρώμιο αέρα στους εργασιακούς χώρους, μέσω του δέρματος όταν υπάρχει άμεση επαφή με ορισμένες ενώσεις του χρωμίου, από το πόσιμο νερό ή τέλος ζώντας σε περιοχές όπου εναποτίθενται ανεξέλεκτα στερεά απόβλητα που περιέχουν χρώμιο ή πλησίον βιομηχανιών που χρησιμοποιούν χρώμιο, το χρώμιο εισάγεται στον ανθρώπινο οργανισμό.

Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα εργαζομένων με υψηλό επίπεδο κινδύνου έκθεσης σε χρώμιο είναι:

o Εργαζόμενοι στα τυπογραφεία, ως ελαιοχρωματιστές, στην τσιμεντοβιομηχανία, σε κηροποιία, στην παραγωγή ελαστικών, στα χυτήρια, στη βιομηχανία χρωστικών, στην κατασκευή μπαταριών, σε επιμεταλλωτήρια, οι συντηρητές φωτοαντιγραφικών μηχανημάτων κ.α.

Επίσης κάτοικοι ή εργαζόμενοι κοντά στις περιοχές που αναφέρονται παρακάτω είναι δυνατόν να εκτεθούν σε υψηλά επίπεδα χρωμίου. Τέτοιες περιοχές βρίσκονται κοντά σε:

o Ανεξέλεκτες χωματερές ή οργανωμένους τόπους εναπόθεσης στερεών αποβλήτων που δεν τηρούν τις προδιαγραφές.

o Τσιμεντοβιομηχανίες ή μονάδες παραγωγής ανάμιξης της υδραυλικής κονίας (τσιμέντου).

o Βιομηχανίες επιμετάλλωσης, βυρσοδεψία, κλωστουφαντουργίες, όταν γίνεται επιφανειακή ή υπόγειος διάθεση των υγρών αποβλήτων τους.

o Οδικές αρτηρίες μεγάλης κυκλοφορίας, λόγω των καταλυτών που περιέχουν χρώμιο και των αντιτριβικών επενδύσεων των φρένων (θερμουί).



Πως επιδρά το χρώμιο στην υγεία;

Όπως ήδη αναφέρθηκε το τρισθενές χρώμιο, Cr(III), είναι ένα βασικό διατροφικό ιχνοστοιχείο που ενεργοποιεί την ινσουλίνη και βοηθά στο μεταβολισμό της γλυκόζης, των πρωτεϊνών και των λιπών. Σε αντίθεση με το τρισθενές χρώμιο, Cr(III), το εξασθενές, Cr(VI), είναι πολύ τοξικό και καρκινογόνο.

Αναπνέοντας αέρα που περιέχει υψηλά επίπεδα εξασθενούς χρωμίου είναι δυνατόν να προκληθούν, ανάλογα με την ποσότητα στον αέρα, ερεθισμός στη μύτη, ρινοραγίες, έλκη και οπές στο ρινικό διάφραγμα.

Η εισαγωγή στον οργανισμό μεγάλων ποσοτήτων εξασθενούς χρωμίου μέσω των μολυσμένων τροφών ή του πόσιμου νερού είναι δυνατόν, να προκαλέσουν στομαχικές διαταραχές και έλκη, σπασμούς, καταστροφή των νεφρών και του ήπατος ακόμα και θάνατο, ανάλογα με το επίπεδο μόλυνσης. Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι αυτό των κατοίκων της πόλης Hinkley των Η.Π.Α οι οποίοι χρησιμοποιούσαν νερά γεωτρήσεων της περιοχής τους που περιείχαν τεράστια ποσά εξασθενούς χρωμίου. Στους κατοίκους εμφανίστηκαν σοβαρότατα προβλήματα υγείας και πολλοί από αυτούς πέθαναν. Τα υπόγεια νερά είχαν μολυνθεί από τα υγρά απόβλητα της εταιρείας PG&E που διοχετεύονταν στον υδροφόρο ορίζοντα. Στην ιστορία της μικρής αυτής πόλης και των κατοίκων της βασίστηκε η γνωστή κινηματογραφική ταινία Erin Brockovich.

Η επαφή με το δέρμα ορισμένων ενώσεων του εξασθενούς χρωμίου είναι δυνατό να προκαλέσει έλκη. Επισης ορισμένοι άνθρωποι είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στο τρισθενές ή το εξασθενές χρώμιο.

Μελέτες και στατιστικά αποτελέσματα απέδειξαν τον αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου μετά από έκθεση σε εξασθενές χρώμιο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (The World Health Organization, WHO), η Διεύθυνση Υγείας και Ανθρωπίνων Υπερεσιών των U.S.A. (TheDepartment of Health and Human Services, DHHS) κατέταξε τις ενώσεις του εξασθενούς χρωμίου ως καρκινογόνες για τον άνθρωπο. Η Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος των U.S.A. (Environmental Protection Agency, EPA) όρισε ότι το εξασθενές χρώμιο στον αέρα είναι καρκινογόνο για τον άνθρωπο.

Από την άλλη το εξασθενές χρώμιο δεν είναι ένα βιοσυσσωρεύσιμο μέταλλο, όπως π.χ. ο μόλυβδος, το κάδμιο ή ο υδράργυρος. Αυτό σημαίνει ότι δεν συσσωρεύεται (εγκλωβίζεται) στις τροφές έτσι ώστε να μεταφερθεί στον ανθρώπινο οργανισμό. Επιπλέον για να προκαλέσει σοβαρές βλάβες θέλει χρόνια πρόσληψη ή μεγάλες ποσότητες, λόγω της εύκολης μετατροπής του σε μη βλαβερό τρισθενές χρώμιο. Η τοξικότητα και η οι καρκινικές του ιδιότητες οφείλονται ακριβώς στην αστάθεια της μορφής αυτής του χρωμίου. Για να προκληθεί βλάβη στον άνθρωπο θα πρέπει να εισαχθεί απευθείας ως εξασθενές χρώμιο. Έτσι π.χ. λαχανικά ή ζώα που ποτίζοντα με νερό που περιέχει υψηλές ποσότητες χρωμίου είναι πιθανόν να μην αναπτύσσονται καλά, να αρρωσταίνουν ή και να πεθαίνουν. Αν τα καταναλώσει όμως ένας άνθρωπος δεν πρόκειται να αρρωστήσει.



Τι έδειξαν τα αποτελεσμάτων των αναλύσεων των δειγμάτων υπογείου νερού από περιοχή της βιομηχανικής ζώνης Κορωπίου.

Σύφωνα με τα αρχικά αποτελέσματα των αναλύσεων (Εργαστήριο Χημείας Περιβάλλοντος, ΤΜΗΜΑ ΧΗΜΕΙΑΣ, ΠΑΝ. ΑΘΗΝΩΝ) σε δείγματα νερού τριών διαφορετικών γεωτρήσεων που βρίσκονται στη βιομηχανική ζώνη Κορωπίου διαπιστώθηκε ότι στο νερό μιας απο τις γεωτρήσεις η ποσότητα ολικού υδατοδιαλυτού χρωμίου, Cr(III) και Cr(VI), υπερτριπλάσια του ανώτατου ορίου για τα πόσιμα νερά (166 μg/Lέναντι του ορίου που είναι 50 μg/L). Μάλιστα σε δύο από τις τρείς γεωτρήσεις τα νερά περιέχουν σημαντικές ποσότητες εξασθενούς χρωμίου.



Τα ερωτήματα που αμέσως τέθηκαν είναι: Ποιος προκαλεί αυτή τη ρύπανση και με ποιό τρόπο; Είναι δυνατόν να επειρρεάσουν την ευρύτερη περιοχή των Μεσογείων;

Οι σημαντικές ποσότητες ολικού χρωμίου αλλά και η παρουσία του εξασθενούς χρωμίου είναι ενδεικτικό της ρύπανσης από ανθρωπογενείς (βιομηχανικές) δραστηριότητες, όπως αυτές που περιγράφηκαν. Το γεγονός μάλιστα της ανίχνευσης εξασθενούς χρωμίου στα νερά των γεωτρήσεων υποδεικνύει την υπόγεια διάθεση υγρών αποβλήτων (το πιθανότερο μέσω γεωτρήσεων, αφού οι δειγματοληψίες έγιναν από νερά γεωτρήσεων), χωρίς την απαιτούμενη επεξεργασία πριν τη διάθεσή τους. Κάποιος ή κάποια βρήκαν την εύκολη (και φθηνή) λύση της διάθεσης των αποβλήτων των βιομηχανιών τους απευθείας στον υδροφόρο ορίζοντα.

Όπως αναφέρει ο Καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας του ΠΑΝ. ΑΘΗΝΩΝ κ. Σπύρος Λέκκας «οι δειγματοληψίες έγιναν σε βάθος 100 μέτρων περίπου, στο επίπεδο της επιφάνειας της θάλασσας και δείχνουν ότι έχει ρυπανθεί το βαθύτερο υδροφόρο σύστημα της ευρύτερης περιοχής των Μεσογείων που αξιοποιείται από πληθώρα γεωτρήσεων για αρδευτικούς σκοπούς (καλλιέργειες στο Κορωπί, το Μαρκόπουλο και την Κερατέα) ή οικιακή υδροδότηση (περιοχή Ανατολικού Υμηττού από το Σταυρό μέχρι τη Βάρη), με απρόβλεπτες συνέπειες».

Με βάση τα αποτελέσματα των αναλύσεων και τις τεχνικές εκθέσεις του κ. Σπύρου Λέκκα και του υπογράφοντος η νομαρχιακή σύμβουλος Ανατ. Αττικής κα. Χριστιάννα Φράγκου, με τις προσπάθειες της οποίας το θέμα έτυχε ευρύτερης δημοσιότητας, ζήτησε (Α.Π. 1491, 06/04/2005) από την Ειδική Υπηρεσία Επιθεωρητών Περιβάλλοντος «τη διεξαγωγή πληρέστερης και μεγαλύτερης σε έκταση έρευνας για τον εντοπισμό της ή των εστιών ρύπανσης, λαμβανομένου υπ’οψιν του γεγονότος ότι τα αποτελέσματα δηλώνουν ανθρωπογενή ρύπανση, που δεν οφείλεται σε αυτούς που καλλιεργούν τις ελεύθερες εκτάσεις της περιοχής, αλλά στις βιομηχανίες». Η έρευνα αυτή, σε ότι αφορά στο εξασθενές και μόνο χρώμιο στη βιομηχανική περιοχή του Κορωπίου, ολοκληρώθηκε. Εντοπίστηκαν οι πηγές του συγκεκριμένου ρύπου, που δυστυχώς ήταν περισσότερες από μία και επεβλήθησαν πρόστιμα. Όμως μια τέτοια «λογιστική» αντιμετώπιση του προβλήματος δεν αποτελεί φυσικά και τη λύση του, αφού εξασθενές χρώμιο ανιχνεύθηκε και μετά τη δημοσιοποίηση της υπόθεσης αυτής. Επι πλέον ανιχνεύθησαν και νέοι ρύποι στα υπόγεια ύδατα της ίδιας περιοχής, για τους οποίους θα αναφερθούμε μετά και την επίσημη δημοσιοποίηση των πορισμάτων.

Επειδή τα υπόγεια ύδατα, όπως και ό αέρας δεν περιορίζονται από «όρια δήμων», είναι προφανές ότι η υπόθεση αυτή αφορά σε όλους τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής των Μεσογείων και πρωτίστως σε αυτούς που ζήτησαν και έλαβαν την εμπιστοσύνη μας για την ενασχόληση με τα κοινά.



ΚΩΣΤΑΣ Δ. ΜΕΘΕΝΙΤΗΣ

Επίκουρος Καθηγητής

Τμήμα Χημείας , Πανεπιστήμιο Αθηνών



ΥΓ.1 Μήπως θα πρέπει να ελεγχθούν τα νερά (επιφανειακά και υπόγεια) και της ευρύτερης περιοχής του Μαρκόπουλου;



ΥΓ. 2 Επειδή το άρθρο αυτό αναφέρεται σε ζητήματα περιβάλλοντος και μετά από τα δύο πιο πρόσφατα περιβαλλοντικά «εγκλήματα» που διαπράχθησαν στην περιοχή μας, δηλ. την εναπόθεση πολύ τοξικών στερεών αποβλήτων (πιθανώς λυματολάσπης) στις «ιδιωτικές χωματερές» των λατομίων στην Μερέντα (Αύγουστος 2006) και τη μεγάλη φωτιά απορριμμάτων και πάλι στην περιοχή των λατομίων (Ιανουάριος 2007), θα ήθελα να αναφέρω ότι με λύπη διαπιστώνεται η παντελής αδυναμία ( ελέγχου των τεκταινομένων στην περιοχή αυτή του δήμου Μαρκοπούλου όχι μόνο από την πολιτεία αλλά και από …..τη Δημοτική Αρχή του Δήμου Μαρκοπούλου!!!

http://www.portoraftinews.gr/arthra/kmeth/index.htm